Book | Jak Kamhi 'Gördüklerim Yaşadıklarım"

Gördüklerim Yaşadıklarım

 Jak Kamhi

Remzi Kitabevi, 2013

Yayına hazırlık: Ebru Erbaş

Görsel hazırlık: Işıl Ergüven

Birinci basım: Eylül 2013

Mavi Boncuk |

June 13, 1925, the date I was born, was interesting in all respects, but not only because I was born. The expression of the number 13 in the Talmud was "love," and that was extremely important to me. The year was 1925, the 25th meant "love of peace" in the Talmud. I would adhere to these two feelings, namely "peace" and "love," for all my life, and I would endeavor hard for these two goals in my political endeavors. 

Like almost all of the Jewish families living in Istanbul in those years, a large ours was family, too. The extended family form was valid not only for Istanbul Jews but also for all Jews in general. If you ask why, especially in European countries, Jews, who were excluded and despised and wanted to be crushed at every opportunity, had to live in large families. The Jewish ghettos in almost every city in Europe were a result of this. 

My name was actually quite long: Jak Cordoba Sultana Hayim Kamhi. Our house was as tall and crowded as my name. In the house in Tepebaşı, my mother's two sisters Rachel and my widowed aunt Sarina and her son Maks lived with us. My Aunt Rachel is very fond of music and dance. They put records on the gramophone and danced with this music. It was my aunt Rachel who taught us the waltz, tango, and foxtrot. Then one day my Aunt Rachel received an invitation from France, and she was the bride in Limoges in 1930. She had two sons Jacques and Gilles she maintained Turkish Citizenship, it was one of the most important and wise things that my Aunt Rachel did. He would see the benefit of this during the main war years. When France was occupied by the German armies in 1942, her husband was taken from her home and taken to the camps and she was not taken again. 

My father spoke Bulgarian, Spanish, French, Italian and Greek. My mother also knew Spanish, French and Greek. Ladino and French were spoken in our house, as in all other Sephardic houses. (…) I also learned Greek from the Greek governesses who looked after us when I was a child.

There may be those who thought I was exaggerating, but this was the truth: the majority of the lands on the Golden Horn coast from Unkapanı to Eyüp belonged to the Kamhi family. 

When I was appointed to the Reserve Officer position, the officer who took my identity card was very surprised to see that "Islam" was written in the religion section. Fortunately, the situation had been noticed and corrected on the way to the military. Until that day, however, nobody thought of looking at my identity card. 

Before becoming President, the İnönü family used to stay in Pera Palas every time they came to Istanbul. Since the room they were staying in was directly opposite our house, he soon became friends with Ömer and Erdal, so that as soon as we had the opportunity, we started to joke by calling out from the window to the window. I never forget… 

One day, a guard who just came from his village turned to my father and said, "Boss, I saw a strange car walking by himself on the road. He had neither mule nor ox, how is he walking? he said with great surprise. What our watchman meant was nothing more than a tram, and unfortunately, in those years, Anatolia was that far from civilization. I think I was ten years old. In other words, two years had passed since the 10th anniversary celebrations. 

My parents used to go to Yalova at certain times to enter the hot springs and take us with them. (…) We were yelling and beckoning, running around. Just then, a beautiful open-top car approached towards the hot springs. Suddenly everyone shouted "Atatürk! Atatürk!" 

I got the first information about trade from my father and uncle, but I should not neglect the contribution of our neighborhood grocer. We would meet all our needs from this grocery store located right across from our house. I usually did this job. (...) this grocery uncle taught me some subtleties about trade, His name  become familiar to Turkey much later.

My friend, who is very good in English, asked me because he could not express his problem in French, and I started to write love letters to Lea Moskovic on his behalf because I could not break this request. (…) After a while, inevitably my feelings started to dominate the letters. I was putting my feelings into words as if I was missing an unknown lover in Istanbul, and I was writing extremely emotional and romantic sentences as if that unknown lover was my lover. The letters that I wrote in the dormitory of the Ankara Reserve Officers' School in the cold of 1949, which sometimes reached minus 27 degrees, were actually warming my heart. However, the signature at the bottom of the letters belonged to my friend. That's why I was surprised when Lea Moskoviç said, "The letters you wrote were very impressive" in the middle of İstiklâl Caddesi ... 

There was something called love at first sight and I fell in love with Tüli as soon as I saw it. However, Tüli was going to marry my friend Kemal Uşaklıgil Aksel, whom I knew when I was a reserve officer. Kemal was the nephew of Latife Hanım, Atatürk's wife, and the grandson of Süreyya Pasha. So it was considered a good choice for Tüli. But the marriage wasn't going well..

Work

Profilo in a time, even horseshoe nail was hard to find in Turkey thanks to the company, the foreign exchange shortcome of that year, traffic poles in need of Highways, the roadside steel "Barbacana" of many materials such we produce. (…) We built overpasses in Eminönü, Vatan Caddesi and Beşiktaş without any compensation and opened the overpass period in Istanbul. (…) 

In 1959, we produced the first Frigolux refrigerator with completely local resources, except for the cooling system. This was followed by the production of the first automatic washing machines and many kitchen items. The bullet, which pierced the window with the fire, passed a few millimeters beyond my seat and stuck into the back seat. When we arrived at the scene, the police did not allow us to pass, but we managed to overcome this danger without injuring any of our workers ... 

I would never have thought that I would cut off my presence for the European Union! Perhaps you will wonder what relation mustache has with the European Union? 

But I am sure that you will agree with me when you tell me. I met with the President of France Jacques Chirac at the reception of the ERT delegation at lunch on 15 November 2002 before the Brussels Summit and presented the letter of our President Ahmet Necdet Sezer ... 

By reinforcing our sincerity with Charles Zwick, we also had the opportunity to be closer to President Ronald Reagan, and this closeness continued even after Reagan left the presidency. The last President of the United States, Obama, initially under the influence of some negative focuses, took an attitude against our country, Thanks to our interventions, he changed this attitude. 

I first met Erdogan at the French Embassy celebration while he was the Mayor of Istanbul. My first encounter with Abdullah Gul was at the airport in Paris. He came to me and greeted me gently. While waiting for his delegation to board the plane, he asked us to come and board the plane with him ... 

Süleyman Demirel was in his six prime ministries in 1965-1969, 1969-1971, 1975-1977, 1977-1978, 1979-1980 and 1991-1993 and 1993-2000. I have always visited him during the Presidency between the years of 2003 and when I was the Chairman of the Board of IKV, I informed several times about relations with the European Union. 

I admired his broad knowledge. His interesting answers to every question were famous. During his time in the private sector, I had the honor of hosting Adnan Kahveci and their spouses, whom they met very closely, at home. 

Ecevit was the only leader who visited Profilo Shopping Center. Those who know these memories closely will remember them; They honored me by having me become a member of the foundation of Rahşan Ecevit. He asked if I couldn't search. 

When I could not get an answer to my various applications on the subject, I planned a trip to New York and when I arrived in New York, I learned that the applications were held in the White House by meeting with the relevant people separately.

KİTAPTAN NOTLAR:

ÇOCUKLUĞU VE AİLESİ

· 13 Haziran 1925, yani doğduğum tarih, her bakımdan ilginçti ancak bunun tek sebebi benim doğmuş olmam değildi. 13 rakamının Talmud'daki ifadesi "sevgi"ydi ve bu benim açımdan son derece önemliydi. Yıl 1925'ti, 25'in Talmud'daki anlamı ise "barış sevgisi"ydi. Bu iki hisse de yani "barış"a da, "sevgi"ye de bütün ömrüm boyunca bağlı kalacak, politik girişimlerimde de yine bu iki hedef için yoğun çaba sarf edecektim.

· O yıllarda İstanbul'da yaşayan Musevi ailelerinin hemen hepsi gibi, geniş bir aileydi bizimkisi de. Geniş aile formu, sadece İstanbul Musevileri için değil, genel olarak bütün Museviler için geçerliydi. Neden derseniz, bilhassa Avrupa ülkelerinde dışlanıp horlanan ve her fırsatta ezilmek istenen Museviler, geniş aileler halinde yaşamak mecburiyetindeydi. Zaten Avrupa'nın hemen her kentinde bulunan Musevi gettoları,biraz da bunun sonucuydu.

Benim ismim esasında bir hayli uzundu: Jak Cordoba Sultana Hayim Kamhi.Evimiz de en az ismim kadar uzun ve kalabalıktı. Tepebaşı'ndakievde annemin iki kız kardeşi Rachel ve dul teyzemSarina ile oğlu Maks de bizimle beraber yaşıyordu. Rachel teyzem,müziğe ve dansa çok düşkündü. Gramofona plaklar koyupçalar ve bu müzikle birlikte dans ederdi. Zaten bize valsi,tangoyu, fokstrotu öğreten de Rachel teyzemdi. Sonra bir gün Rachel teyzeme Fransa'dan bir davet gelmişve o da 1930'da Limoges kentine gelin gitmişti. Teyzemin oradaGilles ve Jacques isimlerini verdiği iki erkek çocuğu olmuştu.Hem kendisinin hem de çocukların Türkiye Cumhuriyetivatandaşlığını muhafaza etmek, Rachel teyzemin yaptığı enönemli ve akıllıca işlerden birisiydi. Bunun faydasını ise asılsavaş yıllarında görecekti.1942'de Fransa Alman orduları tarafından işgal edildiğindekocası evinden alınıp kamplara götürülmüş ve bir daha dahaber alınamamıştı kendisinden.,

Babam Bulgarca, İspanyolca, Fransızca, İtalyanca ve Rumca konuşurdu. Annem de İspanyolca, Fransızca, Rumca bilirdi. Bizim evde de, bütün diğer Sefarad evlerinde olduğu gibi Ladino ve Fransızca konuşulurdu. (…) Ben çocukken bize bakan Rum mürebbiyelerden Rumca da öğrenmiştim.

Mübalağa ettiğimi düşünenler olabilir ama hakikat buydu: Unkapanı'ndan Eyüp'e kadar Haliç kıyısındaki arazilerin büyük çoğunluğu Kamhilere aitti.

Ben doğduğumda babam muhtardan nüfus işlemlerini yapmasını rica etmiş, o da büyük bir gönül rahatlığıyla benim nüfus cüzdanımın din hanesine İslam yazdırmıştı. Yedek Subaylığa gireceğim zaman nüfus cüzdanımı eline alan subay din hanesinde "İslam" yazdığını görünce çok şaşırmıştı. Neyse ki, askere giderken durum fark edilmiş ve düzeltilmişti. Oysa o güne kadar kimsenin aklına nüfus cüzdanıma bakmak gelmemişti.

Cumhurbaşkanı olmadan önce İstanbul'a her gelişlerinde Pera Palas'ta kalırdı İnönü ailesi. Onların kaldığı oda, bizim evin tam karşısına düştüğü için de kısa sürede Ömer ve Erdal ile arkadaş oluvermiş, öyle ki fırsatını bulur bulmaz pencereden pencereye seslenerek şakalaşmaya başlamıştık. Hiç unutmuyorum…

Bir gün köyünden yeni gelen bir bekçi babama dönerek,"Patron, yolda gelirken kendi kendine yürüyen garip bir araba gördüm. Ne katırı vardı ne öküzü, nasıl yürüyor?" dedi büyük bir şaşkınlıkla. Bizim bekçinin kastettiği tramvaydan başka bir şey değildi ve ne yazık ki o yıllarda Anadolu medeniyetten bu kadar uzaktı.

Galiba on yaşındaydım. Yani 10. yıl kutlamalarının üzerinden çok değil iki sene geçmişti. Bizimkiler kaplıcalara girmek için belirli dönemlerde Yalova'ya giderler ve giderken bizi de götürürlerdi. (…) Bağırıp çağırıyor, ortalıkta koşup duruyorduk. Tam o sırada üstü açık güzel bir araba yaklaşmaya başladı kaplıcalara doğru. Birden herkes "Atatürk! Atatürk!" diye birbirinin kulağına bir şeyler fısıldadı...

Ticarete ilişkin ilk bilgileri babam ve amcamdan aldım gerçi ama mahalle bakkalımızın katkısını da ihmal etmemem lazım. Evimizin hemen karşı sırasında bulunan bu bakkaldan bütün ihtiyaçlarımızı karşılardık. Bu işi de genellikle ben yapardım. (…) Bana ticarete dair kimi incelikleri öğreten bu bakkal amca, sonradan bütün Türkiye'nin tanıdığı bir isim oldu.

İLK AŞK

İngilizcesi gayet iyi olan arkadaşım, derdini Fransızca anlatamadığı için benden rica etmiş, ben de bu ricayı kıramadığım için onun adına Lea Moskoviç'e aşk mektupları yazmaya başlamıştım. (…) Bir süre sonra, ister istemez benim duygularım hâkim olmaya başlamıştı mektuplara. İstanbul'daki meçhul bir sevgiliyi özler gibi duygularımı kelimelere döküyor, o meçhul sevgili sanki benim sevgilimmiş gibi son derece duygusal ve romantik cümleler yazıyordum. 1949 yılının kimi zaman eksi 27 dereceyi bulan soğuğunda Ankara Yedek Subay Okulu'nun yatakhanesinde kaleme aldığım mektuplar, doğrusu bu ya, benim de içimi ısıtıyordu. Ancak mektupların altındaki imza arkadaşıma aitti. İşte bunun için Lea Moskoviç, İstiklâl Caddesi'nin ortasında, "Yazdığın mektuplar çok etkileyiciydi" deyince şaşırıp kalmıştım...

İlk görüşte aşk diye bir şey vardı ve ben görür görmez âşık olmuştum Tüli'ye. Ne var ki Tüli, yedek subaylığımı yaparken tanıdığım arkadaşım Kemal Uşaklıgil Aksel ile evlenecekti. Kemal, Atatürk'ün eşi Latife Hanım'ın yeğeni ve Süreyya Paşa'nın da torunuydu. Yani Tüli için iyi bir seçim sayılırdı. Ancak evlilikleri yolunda gitmiyordu.

İŞ HAYATI

Profilo Şirketi sayesinde Türkiyemizin nal çivisine bile muhtaç olduğu, döviz darlığı çektiği yıllarda, Karayolları'nın ihtiyacı olan trafik direği, yol kenarı çelik "barbacane"ları gibi birçok malzemeyi biz ürettik. (…) Eminönü, Vatan Caddesi ve Beşiktaş'a hiçbir bedel almadan üst geçitler yaptık ve İstanbul'da üst geçit dönemini açtık. (…)1959'da soğutma aksamı haricinde tamamen yerli olanaklarla ilk Frigolux buzdolabını ürettik. Bunu ilk otomatik çamaşır makineleri ve birçok mutfak eşyasının üretimi takip etti.

Açılan ateşle camı delen kurşun oturduğum yerin birkaç milimetre ötesinden geçerek arka koltuğa saplanmıştı. Olay yerine vardığımızda polis bize geçiş izni vermedi ama biz hiçbir işçimiz yaralanmadan bu tehlikeyi de atlatmayı başardık…

LİDERLERLE YAKIN İLİŞKİ

Bıyığımı Avrupa Birliği için keseceğim hiç aklıma gelmezdi doğrusu! Avrupa Birliği ile bıyığın ne ilişkisi var diyeceksiniz belki de içinizden? Ama anlatınca bana hak vereceğinizden eminim.

Fransa Cumhurbaşkanı Jacques Chirac ile bir kez de Brüksel Zirvesi'nden önce 15 Kasım 2002'de ERT delegasyonunu öğle yemeğinde kabulü sırasında görüşmüş ve Cumhurbaşkanımız Ahmet Necdet Sezer'in mektubunu takdim ettim…

Etkinlikleri yöneten Musevi kökenli ABD'li Charles Zwick'le samimiyetimizi pekiştirmek suretiyle, Başkan Ronald Reagan'la daha yakın olma fırsatı da bulduk ve bu yakınlığımız Reagan başkanlıktan ayrıldıktan sonra da devam etti.

ABD'nin son Başkanı Obama, başlangıçta bazı olumsuz odakların etkisinde kalarak ülkemiz aleyhinde bir tutum sergiledi ancak yerinde müdahalelerimiz sayesinde bu tutumunu değiştirdi.

Erdoğan ile ilk olarak, İstanbul Belediye Başkanlığı'nı üstlendiği süreçte, Fransız Büyükelçiliği kutlanmasında karşılaştım.

Abdullah Gül ile ilk karşılaşmam, Paris'te havalimanında oldu. Yanıma gelerek nazikçe selamladı. Heyetinin uçağa binmesini beklerken de yanıma gelip beraberinde uçağa binmemizi istedi...

Süleyman Demirel'i, 1965-1969, 1969-1971, 1975-1977, 1977-1978, 1979-1980 ve 1991-1993 yıllarındaki 6 başbakanlık döneminde ve 1993-2000 yılları arasındaki Cumhurbaşkanlığı döneminde hep ziyaret ettim ve İKV Yönetim Kurulu Başkanı iken de Avrupa Birliği ile ilişkiler konusunda müteaddit kereler bilgilendirdim. Onun geniş vukufuna hayrandım. Her suale verdiği ilginç cevapları meşhur idi.

Özel sektörde bulunduğu dönemde kendilerini ve çok yakın görüştükleri Adnan Kahveci ve eşlerini evimde ağırlama onuruna nail olmuştum.

Ecevit Profilo Alışveriş Merkezi'ni ziyaret eden tek liderdi. Bu hatıralarımı yakından bilenler, hatırlayacaklardır; Rahşan Ecevit'in vakfının kuruluş aşamasında üye olmamı sağlayarak beni onurlandırdılar.

Türk lirasının istikrarsızlığının giderek arttığı süreçte, Özer Çiller beni telefonla aradı ve Başbakan Çiller'in ABD Başkanı Clinton ile görüşmek için Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan başvurulara bir türlü cevap alınamadığını belirterek, bunun nedenini araştırıp araştıramayacağımı sordu. Ben de konuyla ilgili muhtelif başvurularıma bir cevap alamayınca New York'a bir seyahat planladım ve New York'a varınca da ilgili kişilerle ayrı ayrı görüşerek başvuruların Beyaz Saray'da bekletildiğini öğrendim.