1 Osmanlı kahvehaneleriyle ilgili daha geniş bir literatür
değerlendirmesi için bkz. Ahmet Yaşar, “Osmanlı Şehir Mekânları: Kahvehane
Literatürü”, TALID-Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Vol. 3 Güz , No. 6,
2005, 237–256.
2 A. Süheyl Ünver, “Türkiye’de Kahve ve Kahvehaneler”, Türk
Etnografa Dergisi, 1963, c. V, 39-84.
3 Osmanlı Kahvehaneleri ile ilgili mevcut akademik birikimi
bir araya getiren derleme bir çalışma için bkz. Ahmet Yaşar (ed.),
Osmanlı Kahvehaneleri: Mekân, Sosyalleşme, İktidar,
İstanbul: Kitap Yayınevi, 2009.
4 Öne çıkan tez çalışmaları için bkz. Cengiz Kırlı, “The
Struggle Over Space: Cofeehouses of Ottoman Istanbul, 1780-1845”,
Doktora Tezi, The State University of New York at
Binghamton, 2000; Uğur Kömeçoğlu, “Historical and Sociological Approach
to Public Space: The Case of Islamic Cofeehouses in Turkey”,
Doktora Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2001; Ahmet Yaşar, “The Coffeehouses in
Early Modern Istanbul: Public Space, Sociability and Surveillance”, Yüksek
Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2003.
Serdar Öztürk, Cumhuriyet Türkiyesinde Kahvehane ve İktidar
(1930-1945), İstanbul: Kırmızı Yayınları, 2006.
5 Ralph S. Hattox, Cofee and Cofeehouses: The Origins of a
Social Beverage in the Medieval Near East, Seattle ve Londra: University of
Washington Press, 1985.
6 Tarihçi İbrahim Peçevi; bu bilgileri, ilk kahvehanelerin
İstanbul’da açılmasından yaklaşık bir yüzyıl sonra kaydetmektedir.
Devrinin bakışıyla dile getirdiği bu anlatıyı, tarihî gerçek
olarak kabul edebilmek zor gözükmektedir. Nitekim Hafız Hüseyin
Ayvansarayî’nin ilk kahvehanelere ilişkin tarih düşürdüğü
mısraa (“Kahvehâne mahall-i eğlence”) göre; ilk kahvehaneler, 1551
tarihînde açılmıştır: Hafız Hüseyin Ayvansarayî, Mecmuâ-yı
Tevârih, F. Ç. Derin ve V. Çabuk (haz.), İstanbul: Türk Tarih Kurumu,
1985, s. 429. Tarihçi Mustafa Ali’ye göre ise, ilk
kahvehaneler 1553 tarihlidir: Mustafa Ali bin Ahmet, Gelibolulu Mustafa Ali ve
Mevaidün-nefais fi kavaidil-mecalis, Mehmet Şeker (haz.),
Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1997, s. 363. İlk kahvehanenin tam olarak
ne zaman ve nerede açıldığı müphem olmasına rağmen, ilk
kahvehanelerin 1550’lerin başlarında İstanbul’un şehir yaşamına
dâhil olduğu muhakkaktır.
7 Mouradgea d’Ohsson, Tableau General de l’empire Ottoman,
c. IV, Paris, 1788, 76.
8 Kırlı, “The Struggle Over Space: Cofeehouses of Ottoman
Istanbul, 1780-1845”, 282.
9 Mühimme Defterleri 7 155, 23 Rebî’u’l-âhir 975/ 26 Ekim
1567.
10 Mühimme Defterleri 7 1453, 26 Zilkade 975/ 23 Mayıs 1568.
11 Ariel Salzmann, “The Age of Tulips: Conluence and Conlict
in Early Modern Consumer Culture (1550-1730)”, in Consumption
Studies and the History of the Ottoman Empire: An Introduction
(ed.) Donald Quataert Albany: SUNY Press, 2000, 89.
12 Peçevi, s. 363.
13 Mehmet Genç, “Contrôle et taxation du commerce du café
dans I’Empire ottoman fin XVIIe
– premiére moitié du
XVIIIe siécle,”
in le commerce du café: avant l’ére des plantations
coloniales espaces, réseaux, sociétés (XVe
- XIXe
siécle) ed. by Michel
Tuncscherer, Cahier des annales islamologiques 20 – 2001, 161-179.
14 Kahve ticaretinin 18. Yüzyıl Kahire’sindeki etkileri için
bkz. Andree Raymond, Yeniçerilerin Kahiresi: Abdurrahman Kethüda
Zamanında Bir Osmanlı Kentinin Yükselişi, çev. Alp
Tümertekin, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999.
15 Yeniçeri kahvehaneleri için Ali Çaksu, “18. Yüzyıl Sonu
İstanbul Yeniçeri Kahvehaneleri” içinde Ahmet Yaşar, (ed.), Osmanlı
Kahvehaneleri: Mekan, Sosyalleşme, İktidar, İstanbul: Kitap
Yayınevi, 2009, 85-98. Ayrıca Cemal Kafadar, “Janissaries and other
rifraf of Ottoman Istanbul: rebels without a cause?”,
Identity and identity formation in the Ottoman world : a volume of essays in
honor of Norman Itzkowitz, (editörler) Baki Tezcan ve Karl
K. Barbir, Madison, Wis.: University of Wisconsin Press, 2007.
16 BOA, CZ 698, 20 Zilhicce 1218 / 1 Nisan 1804.
17 BOA, CZ 774, 1207 / 1794. Bu örnekleri çoğaltmak mümkün.
Örneğin IV. Mustafa’nın kahvehanelere ilişkin tutumunda da
benzerlik vardır. “Kaimmakam paşa; Bazı kahvelerde devlet
lakırdısı ederlermiş. Birkaç tane öyle kahvelerden kapatasın.” BOA,
HH, 53975, 1223 / 1808.
18 İbrahim Peçevi, Tarih-i Peçevi, I, İstanbul, 1281-83 /
1864-67, 363.
19 Uğur Kömeçoğlu, “Homo Ludens ve Homo Sapiens Arasında
Kamusallık ve Toplumsallık: Osmanlı Kahvehaneleri”, içinde
Ahmet Yaşar (ed.), Osmanlı Kahvehaneleri: Mekân,
Sosyalleşme, İktidar, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2009, 45-81
20 Kıraathanelerle ilgili olarak bkz. Kemalettin Kuzucu,
“Kahvehaneden Kıraathaneye Geçiş ve İlk Kıraathaneler”, içinde Emine
Gürsoy Naskali (ed.), Türk Kahvesi Kitabı, İstanbul: Kitapevi,
161-208.
21 A. Süheyl Ünver, “Yayın Hayatımızda Önemli Yeri Olan
Sarafim Kıraathanesi,” Belleten, XLIII/ 170, Nisan 1979, 481-490.
22 Ali Budak, “Cemiyyet-i İlmiyye-i Osmaniye: Bir Sivil
Eğitim Kurumu,” Sivil Toplum, sy. 6-7, 2004, 103-122.
23 François Georgeon, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Son
Döneminde İstanbul Kahvehaneleri,” Doğu’da Kahve ve Kahvehaneler,
Héléne Desmet-Grégoire ve François Georgeon (haz.), çev.
Meltem Atik, Esra Özdoğan, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999, 43-86
No comments:
Post a Comment