Karabağ Meselesi

Mavi Boncuk |

Karabağ Meselesi
Prof. Dr. Cemalettin TAŞKIRAN


Karabağ, kuzeyden güneye 120 km, doğudan batıya ise 35-60 km uzunlukta dağ ve ovalardan oluşan bir bölgedir. 1989 nüfus sayımında bölgenin nüfusu % 22'si Türk, % 77'si Ermeni olmak üzere 190.000 civarındaydı.1 Bugün bölgede bir tek Türk yoktur.
Karabağ, maden yatakları, mineral suları, orman ürünleri ve tatlı su balıkçılığı ile ekonomik yönden önemli bir merkezdir. 210.000 hektar tarıma elverişli arazisi vardır ki, bunun 23.000 hektarında sulu tarım yapılır. Toprak olarak Karabağ bütün Azerbaycan arazisinin %5'ine sahiptir. Ermenilerce işgal edilmeden önce toplam Azerbaycan sanayisinin yaklaşık %3'ü, tarımının ise yaklaşık %3,5'u Karabağ'ın payına düşmekteydi. Karabağ, Kafkaslar bölgesinin hâkim bir noktasında; Azerbaycan'ı, Ermenistan'ı ve İran'ı kontrol edebilecek bir konumdadır. Bugün bölgede devam eden hâkimiyet mücâdelelerinin arkasında adı kadar Türk olan bu yerin jeopolitik konumunun da payı büyüktür.
Karabağ bölgesi çok eski zamanlardan beri Türkler'in yerleştiği bir yer olmuştur. İskitler, Partlar, Arşaklar, Albanlar, Selçuklular, İlhanlılar, Timuroğulları, Karakoyunlular, Akkoyunlular, Safevîler ve Osmanlılar bölgeye yerleşmişler ve Karabağ'ı yurt ve vatan edinmişlerdir. Bölgede yoğun olmamakla birlikte Ermeniler de varolmuştur. Ancak Ermeni nüfus hiçbir dönemde Karabağ'da Türk nüfusunun önüne geçmemiştir. Bölgede söz sahibi olmaya çalışan Ruslar, 1828-1829 Edirne Antlaşması'ndan sonra, Anadolu Ermenileri'ni, Türkmençay Anlaşması'ndan sonra da İran Ermenileri'ni Kafkaslar'a getirerek Karabağ'a yerleştirmişler ve bu tarihlerden itibaren, önce nüfus dengesini sağlamışlar, daha sonra da Türkler'i azınlığa düşürme çabalarına hız vermişlerdir.2 Karabağ'daki çatışmalara da böylece zemin hazırlanmıştır. 1829-1830 yıllarında Karabağ'da yaşayan ve sonradan Karabağ'a getirilen Ermeniler bir ayaklanma başlatmışlar ve Türk yerleşim yerlerine saldırmışlardır. Ruslar'ın bölgeye yerleşmesiyle başlayan çatışmalar, 19. yüzyıldan günümüze kadar devam etmektedir.
Karabağ'daki ilk Türk-Ermeni çatışması 1905 Rus İhtilâli'nden sonra görülmüştür. 1905 yılında Karabağ'da Ermeniler'in saldırılarıyla başlayan olaylar Gence ve Tiflis'e de sıçramış ve Ermeniler Karabağ ve Tiflis'deki Rus askerî garnizonundan destek görmüşlerdir.3
I. Dünya Savaşı sonrası bölgede oluşan istikrarsızlıktan yararlanmak isteyen Karabağ Ermenileri, Karabağ'da öncekinden daha büyük çaplı bir isyan çıkartarak Türk işyeri ve evlerine saldırmışlardır. Türk ordusunun Bakü'yü alarak (15.09.1918) Karabağ'a doğru harekâta başlaması ile Ermeniler'in yapacağı muhtemel bir katliam durdurulabilmiştir.4 Mondros Mütarekesi'nden sonra bölgeye gelen İngilizler, 1920 yılında Karabağ'ın Azerbaycan'a bağlı olduğunu kabul ve ilân etmişlerdir.5 Daha sonra ise Karabağ Ruslar tarafından Sovyetleştirilmiştir. Sovyetler Birliği de Karabağ'ın Azerbaycan'a ait olduğunu kabul etmiştir.6